Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych - artykuły

Przez cały pięcioletni okres po ukończeniu studiów zarobki absolwentów stale rosną, a ich poziom bezrobocia stale spada – pokazują wyniki najnowszej edycji ogólnopolskiego systemu monitorowania ekonomicznych losów absolwentów szkół wyższych ELA. Jednak dla niektórych obszarów kształcenia dynamika zmian odbiega od tej reguły.

W ciągu pięciu lat system ELA ( Ekonomiczne Losy Absolwentów) zakończył swój pierwszy pełny cykl badawczy. Właśnie pięć lat od uzyskania dyplomu to okres, w którym, zgodnie z ,,Konstytucją dla nauki” ( Ustawa o  szkolnictwie wyższym i nauce, która weszła w życie 1 października 2018)) , prowadzi się monitoring sytuacji absolwentów poszczególnych kierunków studiów. Ten okres mija właśnie dla absolwentów rocznika 2014. Dla tej grupy możemy przyjrzeć się bliżej pełnej 5-letniej dynamice jej losów na rynku pracy. Przedstawione obserwacje można rozciągnąć także na inne roczniki absolwentów. Z dotychczasowych porównań wyników dla różnych roczników wynika, że kolejne roczniki w analogicznym okresie po zakończeniu studiów ogólnie rzecz biorąc radzą sobie bardzo podobnie.

Wykorzystane rysunki przedstawiają charakterystykę sytuacji absolwentów w kolejnych latach po dyplomie według dwóch podstawowych wskaźników: Względnego Wskaźnika Zarobków (WWZ) i Względnego Wskaźnika Bezrobocia (WWB). Wskaźniki te odnoszą poziom zarobków i ryzyka bezrobocia absolwentów do aktualnej sytuacji na ich lokalnych rynkach pracy (w ich powiatach zamieszkania). Pozwala to na bezpieczne porównywanie osiągnięć absolwentów pomimo zmian wynagrodzeń i stopy bezrobocia i ich regionalnego zróżnicowania.

Rysunek 1. Zmiany Względnego Wskaźnika Zarobków i Względnego Wskaźnika Bezrobocia wśród ogółu absolwentów studiów II stopnia i jednolitych magisterskich z rocznika 2014.

Powyższy wykres przedstawia dynamikę opisanych wskaźników zarobków (oś pionowa) i bezrobocia (oś pozioma). Punkty na wykresie ilustrują pozycję absolwentów w kolejnych latach po dyplomie, zaś strzałki prowadzą kolejno od pierwszego do piątego roku. O lepszej sytuacji na rynku pracy świadczą większe wartości WWZ i mniejsze wartości WWB, zatem im bliżej lewego górnego rogu, tym lepiej.

Przez cały pięcioletni okres z roku na rok odnotowywana jest zauważalna poprawa sytuacji absolwentów w obu aspektach – ich zarobki rosną, a poziom bezrobocia maleje.

Co więcej, wzrost WWZ oznacza, że w tym czasie zarobki absolwentów przyrastały szybciej niż zarobki w ich powiatach zamieszkania. Analogicznie, spadek WWB oznacza spadek poziomu bezrobocia wśród absolwentów w szybszym tempie niż spadek stopy bezrobocia na lokalnych rynkach pracy. Początkowa płaca absolwenta startuje z niezbyt wysokiego pułapu – w pierwszym roku po dyplomie statystyczny absolwent zarabia niespełna 70% średniej płacy lokalnej. Z początku sytuacja absolwentów poprawia się szybko, ale z czasem to tempo zwalnia wraz ze stabilizacją ich pozycji na rynku pracy. Różnica w płacy szybko topnieje.

Po pięciu latach od ukończenia studiów przeciętny absolwent dogania swoich statystycznych sąsiadów – zarabia tyle, ile wynosi średnia płaca w jego miejscu zamieszkania. Absolwenci nie stanowią jednak jednolitej grupy. Kluczowe znaczenie dla przyszłych losów na rynku pracy ma kierunek, na którym absolwent się kształcił.

Absolwenci różnych obszarów kształcenia funkcjonują na odmiennych rynkach pracy i relatywnie rzadko rywalizują między sobą o te same miejsca pracy. Dla uzyskania pełniejszego obrazu trzeba przyjrzeć się osobno losom absolwentów z poszczególnych obszarów kształcenia. Pozwala to na sformułowanie trzech głównych wniosków.

Rysunek 2. Zmiany Względnego Wskaźnika Zarobków i Względnego Wskaźnika Bezrobocia wśród absolwentów studiów II stopnia i jednolitych magisterskich z rocznika 2014 w poszczególnych obszarach kształcenia.

Po pierwsze, absolwenci z różnych grup kierunków mogą mieć wyraźnie odmienną pozycję na rynku pracy – przykładowo, absolwenci kierunków technicznych cieszą się wyższymi zarobkami i niższym bezrobociem niż absolwenci kierunków przyrodniczych czy humanistycznych. Pozycję absolwentów poszczególnych obszarów można ocenić na podstawie serii przedstawionych wykresów – im bliżej lewego górnego rogu wykresu, tym lepsza sytuacja danej grupy absolwentów na rynku pracy.

Po drugie, na przestrzeni 5 lat od ukończenia studiów absolwenci wszystkich obszarów kształcenia doświadczyli poprawy swojej sytuacji na rynku pracy, ale absolwenci niektórych obszarów doświadczyli większej poprawy niż inni. Poniższa tabelka przedstawia różnice pomiędzy pozycją absolwentów różnych obszarów w pierwszym i piątym roku po dyplomie.

Jak widać, największym przyrostem zarobków (o 45% średniej lokalnej) cieszyli się absolwenci nauk technicznych (zresztą od początku należący do najwyżej zarabiających), zaś najmniejszy odnotowali absolwenci obszaru sztuki (17% średniej lokalnej). W przypadku bezrobocia największą poprawę odnotowali absolwenci nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych, zaś najmniejszą – absolwenci nauk medycznych i nauk o zdrowiu oraz nauk o kulturze fizycznej oraz obszaru sztuki. Warto przy tym dodać, że absolwenci nauk medycznych i nauk o zdrowiu oraz nauk o kulturze fizycznej od początku odnotowywali najniższy poziom bezrobocia ze wszystkich grup. Dlatego jego spadek nie mógł być duży. W przypadku absolwentów studiów z obszaru sztuki poziom wskaźników bezrobocia, nie dość, że należał przez okres objęty analizą do najwyższych, to zmniejszył się jedynie w niewielkim stopniu.

Po trzecie, w przypadku absolwentów większości obszarów obserwujemy bardzo podobny schemat dynamiki zmian, co możemy rozpoznać po podobieństwie kształtu wykresów dla poszczególnych obszarów. W większości przypadków obserwujemy szybki spadek bezrobocia w początkowym okresie i znacznie wolniejszy w późniejszym oraz systematyczny choć lekko spowalniający wzrost zarobków. Wyjątek od tej reguły stanowią dwie grupy absolwentów: osoby kończące studia z obszaru nauk medycznych i nauk o zdrowiu oraz nauk o kulturze fizycznej oraz absolwenci obszaru sztuki.

Liczną grupę absolwentów nauk medycznych stanowią młodzi lekarze – ich losom na rynku pracy poświęciliśmy osobny tekst. Osoby te masowo rejestrują się jako bezrobotni w krótkim okresie dzielącym staż od uzyskania stałego prawa wykonywania zawodu. Status bezrobotnego zapewnia młodym lekarzom ubezpieczenie zdrowotne w tym okresie przejściowym. Okres ten przypada w drugim roku po dyplomie, przez co na wykresie drugi punkt na wykresie jest przesunięty w prawo. Warto zauważyć, że wzrost zarobków wśród absolwentów nauk medycznych należy do najszybszych – większe tempo wzrostu zarobków mają jedynie absolwenci nauk technicznych.

Wśród absolwentów studiów z obszaru sztuki powolnemu wzrostowi wynagrodzeń towarzyszą niesystematyczne zmiany poziomu bezrobocia. Zmiany te odbiegają od schematu obserwowanego w przypadku innych absolwentów – po początkowym zmniejszeniu poziomu bezrobocia następuje faza bez wyraźnego trendu. Może to być konsekwencją odmiennych sposobów realizowania się na rynku pracy rozpowszechnionych w tej grupie.

Absolwenci studiów z obszaru sztuki częściej niż pozostali podejmują prace dorywcze (nieetatowe) kosztem pracy etatowej. Odsetek osób zatrudnionych na umowy inne niż etatowe utrzymuje się w tej grupie na stałym poziomie (około 17%), wyższym niż w pozostałych grupach absolwentów (po pięciu latach spada do poziomu 9%), zaś udział osób zatrudnionych na etat po pięciu latach okazuje się wśród absolwentów studiów z obszaru sztuki wyraźnie niższy (54%) niż wśród absolwentów pozostałych obszarów kształcenia (75%). Podejmowanie tego typu niestabilnych form zatrudnienia wiąże się z większą skłonnością do okresowych rejestracji jako bezrobotni.