W ostatnich latach zmniejsza się liczba osób podejmujących studia II stopnia. Wzbudza to niepokoje w szkołach wyższych, które obawiają się o spadek atrakcyjności studiów II stopnia w porównaniu do innych opcji, w tym podjęcia pracy zawodowej. Może to skutkować spadkiem liczby kandydatów na studia II stopnia. Ale obserwowany spadek liczby kandydatów może również wynikać ze zmian demograficznych i utrzymującej się od wielu lat niskiej dzietności. W efekcie, spada liczba młodych osób, które potencjalnie mogą podejmować studia.
Aby poszerzyć wiedzę dotyczącą wyborów edukacyjnych absolwentów studiów I stopnia, system ELA jesienią 2023 r. rozszerzył zakres analiz o wskaźniki charakteryzujące procesy przejścia między studiami pierwszego i drugiego stopnia. Nowy moduł będzie w przyszłości rozwijany, by ułatwić uczelniom diagnozę tych zjawisk i dostosowanie swoich strategii do zachodzących zmian.
Dane faktycznie pokazują, że spada liczba osób, które rozpoczynają studia II stopnia. W 2021 roku było tych osób o niemal 30 tysięcy mniej niż w 2015 r. Stabilny spadek obserwowany jest już od 2017 r. (Wykres 1).
Wykres 1. Liczba osób rozpoczynających studia II stopnia
Studia II stopnia – od razu po licencjacie czy z przerwą?
Jak widać na kolejnym wykresie, studia II stopnia podejmowane są najczęściej od razu po uzyskaniu dyplomu licencjata. Około dwóch na trzech absolwentów podejmuje studia II stopnia bez przerwy. W kolejnych latach po dyplomie udział absolwentów studiów licencjackich podejmujących studia II stopnia jest bardzo niewielki i maleje z każdym rokiem upływającym od otrzymania dyplomu. Mniej niż jeden procent absolwentów decyduje się na podjęcie studiów II stopnia pięć lat po dyplomie. Jest to zjawisko niezmienne w czasie – obserwujemy je na podobnym poziomie dla wszystkich obserwowanych w ELA roczników absolwentów studiów I stopnia.
Jednocześnie, dane na wykresie wyraźnie pokazują, że odsetek osób kontynuujących studia II stopnia w porównaniu do liczby absolwentów jest stabilny w czasie. Łącznie około 70% absolwentów studiów I stopnia kontynuuje naukę na studiach II stopnia. Oznacza to, że obserwowany spadek liczby kandydatów wynika z przyczyn demograficznych, a nie ze zmiany wzorców zachowań absolwentów.
Wykres 2. W którym roku po dyplomie podejmowane są studia II stopnia?
Biorąc pod uwagę dominujący udział absolwentów podejmujących studia w pierwszym roku po uzyskaniu dyplomu licencjata, w dalszej części analizy skupiamy się na kluczowym – pierwszym – roku po uzyskaniu dyplomu studiów I stopnia.
O ile ogółem procent absolwentów studiów pierwszego stopnia kontynuujących naukę nie zmienia się, to w poszczególnych dziedzinach kształcenia obserwujemy różnice (Wykres 3).
Wykres 3. Procent absolwentów z lat 2014–2021 kontynuujących naukę w pierwszym roku po uzyskaniu dyplomu studiów I stopnia według dziedzin kształcenia
Zwracają uwagę dwa zjawiska. Po pierwsze, absolwenci studiów pierwszego stopnia w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych są najbardziej skłonni podejmować studia drugiego stopnia. Jednakże skłonność ta maleje w przypadku kolejnych roczników absolwentów.
Po drugie, w 2016 roku absolwenci studiów pierwszego stopnia w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu odnotowali skokowy wzrost zainteresowania studiami drugiego stopnia. Dzięki systemowi ELA można sprawdzić, że za ten wzrost odpowiedzialne były decyzje osób, które ukończyły pielęgniarstwo oraz położnictwo na poziomie licencjackim. Wykres 4. ilustruje wspomniany wzrost wśród absolwentów tych kierunków studiów.
Wykres 4. Procent absolwentów studiów I stopnia z dziedziny nauk medycznych i nauk o zdrowiu z lat 2014–2021 kontynuujących naukę w pierwszym roku po uzyskaniu dyplomu studiów I stopnia
Aby lepiej zrozumieć uwarunkowania decyzji pielęgniarek i położnych warto zauważyć, że właśnie przed 2016 rokiem zarobki absolwentów i absolwentek studiów pielęgniarskich i położniczych pierwszego stopnia były podobne do zarobków uzyskiwanych po studiach drugiego stopnia. Od 2016 roku zróżnicowanie ich zarobków w zależności od stopnia ukończonych studiów wyraźnie wzrosło. Zbiega się to w czasie z pojawieniem się nowych regulacji, które nadają absolwentom studiów drugiego stopnia kierunków pielęgniarstwo i położnictwo m.in. uprawnienia do samodzielnego wystawiania recept. Poniższy wykres przedstawia poziomy zarobków pielęgniarek i położnych w kolejnych latach wyrażone w wartościach Względnego Wskaźnika Zarobków. Użycie tego wskaźnika umożliwia nam prawidłowe porównywanie wynagrodzeń w kolejnych latach. Jak widać, rok 2015 jest ostatnim rokiem podobnych wynagrodzeń, niezależnie od stopnia ukończonych studiów przez pielęgniarki i położne. Zwiększenie atrakcyjności wynagrodzeń po uzyskaniu dyplomu magistra z pewnością przyczyniło się do zwiększenia zainteresowania studiami drugiego stopnia (Wykres 5).
Wykres 5. Względny wskaźnik zarobków w pierwszym roku po uzyskaniu dyplomu ukończenia studiów pielęgniarskich i położniczych I i II stopnia, 2014–2021
Rola Alma Mater
Warto również zweryfikować, czy absolwenci kontynuują naukę na tych samych uczelniach, na których uzyskali dyplom studiów pierwszego stopnia. Aby to sprawdzić, w ramach systemu ELA zostało ocenione, jaki procent osób podejmujących studia drugiego stopnia kształci się na tej samej uczelni, na której ukończyły studia pierwszego stopnia. Jest to miara siły przyciągania przez uczelnie własnych absolwentów z licencjatem na studia drugiego stopnia (Wykres 6).
Wykres 6. Odsetek absolwentów podejmujących studia II stopnia na macierzystej uczelni
Jak widać, w kolejnych latach kalendarzowych schemat pozostaje bardzo podobny. W pierwszym roku po dyplomie ponad trzy czwarte osób z licencjatem, które podejmują jakiekolwiek studia drugiego stopnia wybiera studia na swojej macierzystej uczelni. Z czasem ten wskaźnik maleje – siła przyciągania uczelni słabnie, co pozostaje zgodne z intuicją.
Siła przyciągania własnych absolwentów studiów pierwszego stopnia jest zróżnicowana w przypadku poszczególnych dziedzin kształcenia (Wykres 7).
Wykres 7. Odsetek absolwentów podejmujących studia II stopnia na macierzystej uczelni
Swoją macierzystą uczelnię jako miejsce dalszych studiów najrzadziej wybierają absolwenci studiów pierwszego stopnia z dziedziny nauk medycznych i nauk o zdrowiu (68% w 2021 r.). Stanowi to niewątpliwe wyzwanie dla uczelni prowadzących takie kierunki. Warto też zwrócić uwagę na wyraźnie słabnącą skuteczność uczelni prowadzących kierunki z dziedziny sztuki w utrzymaniu swoich absolwentów na studiach drugiego stopnia. W dziedzinach nauk rolniczych, inżynieryjno-technicznych oraz nauk ścisłych i przyrodniczych ponad 80% absolwentów kontynuujących kształcenie wybrało uczelnie macierzyste. Dane zgromadzone w systemie ELA pokazują, że zjawisko to jest znacznie zróżnicowane między uczelniami. Warto więc, aby uczelnie sprawdzały zarówno poziom siły przyciągania własnych absolwentów w kolejnych latach po dyplomie, jak i dynamikę zmiany tego poziomu.
Podsumowanie
Około dwóch trzecich absolwentów studiów pierwszego stopnia kontynuuje naukę na studiach drugiego stopnia. Najczęściej decyzje o kontynuacji nauki podejmowane są tuż po uzyskaniu dyplomu, inaczej niż się dzieje to np. w systemie anglosaskim. Widoczny jest spadek zainteresowania kontynuacją nauki przez absolwentki i absolwentów studiów pierwszego stopnia z dziedziny nauk ścisłych i przyrodniczych. Jednocześnie, od 2016 rośnie zainteresowanie studiami drugiego stopnia wśród absolwentek i absolwentów studiów pielęgniarskich i położniczych.
Absolwenci, szczególnie ci, którzy od razu po uzyskaniu dyplomu kontynuują naukę, najczęściej pozostają na uczelniach, na których uzyskali dyplom . W skali kraju udział osób wybierających swoją macierzystą uczelnię jako miejsce studiów drugiego stopnia pozostaje stały w czasie – jednak zróżnicowany jest znacząco pomiędzy uczelniami i dziedzinami kształcenia.
